گاهی فرزند شما با ورود به دنیای نوجوانی با مشکلاتی روبرو میشود که ممکن است شما را نگران کند. در این مطلب دکترعلیرضامقتدری استادیار دانشکده پزشکی شما را با رایج ترین مشکلات نوجوانان آشنا میکند.
اضافه وزن
اضافه وزن یك شبه اتفاق نمی‌‌افتد، وقتی كسی اضافه وزن دارد یعنی در طی یك دوره طولانی مقدار غذای او با فعالیت بدنی اش تعادل نداشته است.
وزن بدن هر فرد به عوامل مختلفی بستگی دارد:
1) ارث یا سابقه خانوادگی: مثلاً پدر و مادرهای چاق احتمال بیشتری دارد كه فرزندان چاق داشته باشند.
2) نوع و مقدار غذای مصرفی: پرخوری و مصرف غذاهای چرب، سرخ كرده یا پركالری احتمال اضافه وزن را بیشتر می‌‌كند.
3) میزان فعالیت بدنی: كم تحركی باعث مصرف نشدن انرژی و ذخیره شدن آن به صورت چربی در بدن میشود.
4) عوامل روانی: بعضی از مشكلات از قبیل احساس دلتنگی، دلشوره، احساس عدم امنیت و افسردگی منجر میشود برخی از نوجوانان به پرخوری روی بیاورند و در نتیجه دچار اضافه وزن شوند.
خطرات اضافه وزن در نوجوانان
اضافه وزن هم در نوجوانی و هم در سنین بعدی مشكلاتی را ایجاد می‌‌كند. حدود 70% نوجوانان دچار اضافه وزن، در بزرگسالی هم اضافه وزن دارند كه خطر افزایش چربی خون، فشار خون بالا، دیابت، تنگی نفس در طی خواب و اختلالات استخوانی از عوارض اضافه وزن است. در دختران، احتمال بروز كیست تخمدان بیشتر میشود. به علاوه نوجوانان دچار اضافه وزن اغلب در برنامه‌های ورزشی و بازی‌های گروهی، توان همراهی كمتری دارند بنابراین ممكن است كمتر به بازی گرفته شوند.
اگر اضافه وزن داشته باشم چه باید بكنم؟
اول از همه باید بدانید كه نظر دیگران نسبت به شما تابع شخصیت و رفتارتان است و ارتباطی با اندازه بدنتان ندارد. شما باید خودرا قبول داشته باشید و سعی كنید توانائی هایتان را افزایش دهید. پس هدف اول تقویت اعتماد به نفس شماست. اگر اعتماد به نفس خود را كامل كنید، در دستیابی به وزن مناسب، موفق‌تر خواهید بود. برای شروع، باید علت داشتن اضافه وزن را مشخص نمائید، یعنی ببینید كه آیا اضافه وزن شما با یك بیماری همراه است یا خیر. برای اطمینان از سلامتی، در اولین فرصت به پزشك معالجتان مراجعه كنید تا از نظر سوابق خانوادگی، فشار خون، كلسترول، تغییرات BMI و وزن بدن و بیماری‌های همراه با اضافه وزن معاینه شوید.
در برنامه ریزی برای كنترل وزن، خانواده را با خود همراه كنید، زیرا با حمایت خانواده و تعدیل برنامه غذایی و تفریحی، تغییر رفتار خیلی راحت‌تر است. خانواده می‌‌تواند در انتخاب و تهیه وعده‌های غذایی سالم‌تر، انجام فعالیت‌های جسمانی مناسب و لذت‌بخش به شما كمك كند.
بیاشتهایی و پرخوری عصبی
بیاشتهایی عصبی یك اختلال غذا خوردن است كه در نوجوانان شیوع بیشتری دارد. در این بیماری فرد برای كم كردن وزن به طور عمدی غذا نیم خورد یا در صورت خوردن غذا با روش‌های نادرست، مانند استفراغ عمدی یا خوردن مسهل، آن را دفع می‌‌كند. این اختلال با وسواس برای لاغرتر شدن و توهم چاق بودن همراه است. بیشتر از 75 درصد افراد مبتلا به بیاشتهایی عصبی برای سرعت دادن به كاهش وزن، بیش از حد ورزش می‌‌كنند.
در این افراد بیشتر وعده‌های اصلی غذا، به مقدار كمی غذاهای كم چرب و كم كالری و آشامیدنی‌های كم كالری محدود میشود. اغلب مبتلایان به بیاشتهایی عصبی، صبحانه نمی‌‌خورند. این افراد حدود 85% وزن طبیعی خود را دارند. از عوارض این بیماری می‌‌توان به موارد زیر اشاره كرد: كاهش وزن شدید، تحلیل عضلات، قطع عادت ماهیانه، یبوست فشارهای عصبی، بی‌نظمی ضربان قلب، عدم تحمل سرما و در موارد بسیار شدید مرگ.
پرخوری عصبی اختلال دیگری از انواع اختلالات غذا خوردن است. خصوصیت اصلی پرخوری عصبی، جلسات پرخوری و عمدتاً مصرف غذاهای پر كالری است كه راحت و با سرعت زیاد بلعیده میشود. پس از آن رفتارهای جبرانی مانند استفراغ عمدی یا دفع بوسیله مسهل و مدر به دلیل احساس گناه از پرخوری و بیزاری از خود و نیز برای پیشگیری از افزایش وزن انجام میشود. اغلب شروع پر خوری عصبی به دنبال دوره‌ای از رژیم‌های غلط كاهش وزن است.
عوامل اجتماعی فرهنگی مانند رژیم‌های كاهش وزن مكرر همراه با فشارهای ج برای لاغر شدن در ایجاد این بیماری مؤثر می‌‌باشند. این افراد معمولاً وزن طبیعی دارند. از عوارض این بیماری می‌‌توان به موارد زیر اشاره كرد: خستگی، ضعف، كاهش تمركز حواس، عدم تعادل مایعات و الكترولیت‌های بدن، بیماری دندان به دلیل تماس زیاد دندان‌ها با اسید معده، اختلالات قاعدگی، یبوتس، پاره شدن عروق چشم به دلیل فشارهای ناشی از استفراغ‌های مكرر.
آكنه یا جوش غرور جوانی
جوش غرور جوانی یك بیماری پوستی است. در دوران بلوغ ترشح غدد چربی كه در كنار مجرای خروجی موهای بدن قرار دارند، بیشتر میشود. ترشح بیشتر این مواد پوست را چرب‌تر می‌‌كند. در منافذ این مجراها ماده‌ای تولید میشود كه می‌‌تواند آلوده و عفونی شده، موجب ایجاد التهاب یا قرمزی یا تورم شود، حدود 80 درصد نوجوانان در شروع بلوغ، با جوش صورت روبرو می‌‌شوند. این حالت در پسران شدیدتر از دختران است. این جوش‌ها معمولاً در صورت، پشت و سینه بیشتر از سایر نقاط بدن ظاهر می‌‌شوند.
درمان جوش‌های غرور جوانی: علائم خفیف آكنه را می‌‌توانید به وسیله یك یا دو بار شستشوی روزانه با آب و صابون كنترل كنید. اگر این عمل مؤثر واقع نشد با مراجعه به پزشك عمومی یا متخصص پوست و اجرای درمان‌های دارویی علائم خود را بهبود ببخشید. توجه كنید كه داشتن یك رژیم غذایی مقوی و متعادل برای سلامت كل بدن از جمله سلامت پوست و كاهش علائم آكنه خیلی مهم است، گرچه مهم‌ترین نكته در درمان آكنه، حفظ بهداشت پوست و دست كاری نكردن جوش‌ها است ولی مصرف كمتر غذاهای پرادویه و یا چرب و محرك و شیرینی‌ها (با این كه دلایل علمی قطعی وجود ندارد) برای كمتر كردن عوارض آكنه توصیه میشود.
مصرف برخی مواد غذایی كه اثر تحریكی دارند مانند سس مایونز، خامه، شكلات، گردو، فندق، موز، نارگیل و ادویه بهتر است تا حد امكان محدود شوند.
بعضی از مواد غذایی كه میتوانند در درمان آكنه مؤثر باشند، عبارتند از:
● منابع ویتامین A مانند جگر، هویج، اسفناج، گوجه‌فرنگی كه علاوه بر درمان آكنه به رفع جای زخم نیز كمك می‌‌كنند.
● جوانه گندم و آواكادو كه محتوی ویتامین E هستند و در سلامت پوست نقش دارند.
● سیر، پیاز و تخم مرغ كه حاوی سولفور هستند.
● غلات سبوس‌دار كه حاوی كروم بوده و سبب كاهش عفونت پوست می‌‌شوند.
كم خونی (آنمی)
آهن برای ساختن هموگلوبین (ماده قرمز خون) لازم است، هر وقت مقدار آهن غذا كمتر از حد موردنیاز باشد، در گلبول‌سازی خون اشكال به وجود می‌‌آید، در نتیجه، اندازه گلبول‌های قرمز كم میشود و بنابراین مقدار اكسیژنی كه می‌‌تواند در خون حمل شود، كاهش می‌‌یابد. به این حالت كم خونی یا آنمی می‌‌گویند. پس كم خونی به زبان ساده، كاهش ظرفیت حمل اكسیژن در گلبول‌های قرمز خون است. انواع مختلف كم خونی وجود دارد كه مهم‌ترین آن، كم خونی به علت كمبود آهن می‌‌باشد.
عواملی كه میتوانند باعث كم خونی فقر آهن شوند، عبارتند از: كمبود دریافت آهن از راه غذا، انگل‌های روده ای، مشكل در جذب آهن یا دفع آهن از بدن به دلیل خونریزی. این مشكل در دختران نوجوان شایع‌تر است. فرد كم خون، معمولاً دارای حالاتی از جمله: بیحالی و خستگی، كم شدن درجه حرارت بدن، بیاشتهایی و احساس مداوم خستگی است. مطالعات نشان داده‌اند كه كمبود ذخایر آهن بدن می‌‌تواند موجب كاهش قدرت یادگیری، توانایی انجام كار و توانایی سیستم ایمنی گردد. گیاه خواری یا مصرف كم گوشت، ماهی و ماكیان، مصرف ناكافی غذاهای غنی از ویتامین ث از عواملی هستندكه باعث كمبود آهن در بدن می‌‌شوند. در دوران قاعدگی شدید و طولانی، رشد سریع، بارداری، ورزش شدید و آلودگی انگلی نیاز به آهن بیشتر است و مصرف كافی منابع آهن اهمیت بیشتری پیدا می‌‌كند.
پیشگیری و درمان كم خونی
برای پیشگیری از كم خونی مهم‌ترین نكته، مصرف كافی منابع آهن و ویتامین C است. به همین دلیل استفاده از منابع حیوانی غنی از آهن مثل دل و جگر، گوشت، زرده تخم مرغ و منابع گیاهی (كه البته جذب آهن آنها كمتر است) مثل اسفناج پخته، لوبیا چیتی، آب آلو و نخود سبز توصیه میشود. آهن به دو شكل وجود دارد: آهن با كیفیت جذب بالاتر یا «هم» (Heme) و آهن با كیفیت جذب پایین‌تر یا «غیرهم» (non Heme).
جذب آهن «هم» بهتر بوده و كمتر تحت تاثیر سایر مواد خوراكی قرار می‌‌گیرد ولی آهن «غیرهم» جذب كمتری داشته و جذبش تحت تاثیر سایر مواد خوراكی است. به طور مثال، وقتی ویتامین C همراه با یك غذای آهن‌دار وارد ورده شود، جذب آهن از آن غذا بیشتر خواهد بود.
در مقابل، موادی مانند اسید اگزالیك (در اسفناج خام و شكلات)، اسید فیتیك(در پوسته گندم و حبوبات)، تانن (در چای) و پلی‌فنل‌ها (در قهوه) جذب آهن «غیرهم» را كم می‌‌كنند.
منابع غنی از آهن «هم» عبارتند از: دل و جگر و قلوه، گوشت قرمز به خصوص گوشت گاو، مرغ و سایر پرندگان به ویژه آنها كه گوشت قرمزتری دارند، ماهی‌های تون و سالمون، حبوبات، تخم مرغ مخصوصاً زرده آن و میوه‌های خشك.
منابع غنی از آهن «غیرهم» عبارتند از: دانه‌های كامل (شامل گندم، ارزن، جو)ف حبوبات (سویا، لوبیای چیتی و سفید و قرمز، نخود)، مغزها (بادام، آجیل)، میوه‌های خشك (آلو، كشمش و زردآلو) و سبزی‌های تازه (بروكلی، اسفناج، كلم‌پیچ، مارچوبه)
